معمار نوسازی نیروی هوایی/ تحول در قلب آسمان

امیرسرلشکر عباس بابایی از برجسته‌ترین فرماندهان نیروی هوایی ارتش بود که در دوران دفاع مقدس با تجربه گسترده پروازی، تسلط فنی و روحیه مسئولیت‌پذیر، نقشی مؤثر در تقویت توان هوایی کشور داشت.

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب، زهرا اسکندری: امیر سرلشکر شهید عباس بابایی از برجسته‌ترین چهره‌های نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود؛ فرمانده‌ای که در سال‌های دفاع مقدس، با تکیه بر تجربه گسترده پرواز، تسلط فنی و روحیه مسئولیت‌پذیر، نقشی تعیین‌کننده در ارتقای توان هوایی کشور ایفا کرد. او در طول دوران خدمت خود بیش از سه هزار ساعت پرواز با انواع هواپیماهای شکاری انجام داد و در بیش از ۶۰ مأموریت رزمی شرکت داشت؛ آماری که حکایت از مهارت ویژه، جسارت و ثبات رفتاری او در شرایط سخت عملیاتی دارد.

عباس بابایی در ۱۴آذر سال ۱۳۲۹ در قزوین متولد شد و دوره ابتدایی خود را در دبستان دهخدا و تحصیلات متوسطه را در دبیرستان نظام این شهر به پایان رساند. پس از اخذ دیپلم، در آزمون ورودی دانشگاه پذیرفته شد اما به دلیل علاقه‌ جدی به هوانوردی، از ادامه مسیر در رشته پزشکی منصرف و در سال ۱۳۴۸ وارد دانشکده خلبانی نیروی هوایی ارتش شد. او پس از طی دوره‌های مقدماتی، به‌عنوان یکی از دانشجویان برتر برای گذراندن دوره‌های تکمیلی پرواز به آمریکا اعزام شد؛ دوره‌ای که نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت حرفه‌ای او داشت.

یکی از هم‌دوره‌ای‌های او در مدرسه پرواز پایگاه «ریس» در آمریکا نقل کرده است که بابایی در زمان تحصیل به‌شدت به اصول اخلاقی و معنوی پایبند بود و حتی رفتارهای روزمره‌اش توجه فرماندهان آمریکایی را جلب می‌کرد. در یکی از هفته‌نامه‌های خبری پایگاه آمده بود که «دانشجو بابایی نیمه‌شب برای دورکردن وسوسه‌های نفسانی در میدان چمن پایگاه می‌دود». به گفته همرزمش، این موضوع زمانی مطرح شد که فرمانده پایگاه، او را به‌طور اتفاقی در نیمه‌شب در حال دویدن دیده و دلیل آن را جویا شده بود. بابایی در پاسخ گفته بود که برای مقابله با وسوسه، طبق توصیه‌های دینی، دویدن یا آب سرد گرفتن را انتخاب می‌کند. این رفتار سبب شده بود که نظم شخصی، انضباط ذهنی و پایبندی او به اصول، در همان دوران دانشجویی زبانزد شود.

پس از بازگشت از آمریکا و آغاز به‌کار هواپیماهای پیشرفته اف–۱۴ در ایران، بابایی به دلیل توانایی بالا در پرواز با جنگنده اف–۵ و مهارت فنی در تحلیل عملکرد سامانه‌های پروازی، به‌همراه گروهی از خلبانان تیزهوش نیروی هوایی برای انتقال و بهره‌برداری از اف–۱۴ها انتخاب شد و به پایگاه هشتم شکاری اصفهان پیوست. در سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی، ویژگی‌های شخصیتی و اعتقادی او سبب شد تا در میان نیروهای انقلابی پایگاه، جایگاه ویژه‌ای پیدا کند. با تشکیل انجمن‌های اسلامی ارتش، بابایی با توجه به تعهد فردی و حضور فعال در مسائل معنوی و انضباطی، به عنوان سرپرست انجمن اسلامی پایگاه هشتم شکاری برگزیده شد.

با آغاز جنگ تحمیلی، مسئولیت‌های او ابعاد گسترده‌تری پیدا کرد. بابایی در سال‌های ابتدایی دفاع مقدس به‌عنوان یکی از موثرترین خلبانان شکاری شناخته می‌شد و پس از مدتی، با توجه به توان مدیریتی و تسلط بر طرح‌ریزی عملیات، به‌عنوان معاون عملیات نیروی هوایی ارتش منصوب شد. این جایگاه حساس، او را در موقعیت طراحی تاکتیک‌ها و هماهنگی مأموریت‌هایی قرار داد که نقش مستقیم در نتیجه بسیاری از عملیات‌های مهم داشتند.

معمار نوسازی نیروی هوایی/ تحول در قلب آسمان

آسمان در خدمت آزادی خرمشهر

عملیات بیت‌المقدس در اردیبهشت و خرداد ۱۳۶۱ که منجر به آزادسازی خرمشهر شد، یکی از برجسته‌ترین مقاطع فعالیت شهید بابایی است. او در مقام معاون عملیات نیروی هوایی از نخستین روزهای طراحی عملیات با قرارگاه‌های سپاه و ارتش همکاری نزدیک داشت و وظیفه سازمان‌دهی پوشش هوایی قرارگاه‌ها و ایجاد خط امن برای پیشروی نیروهای زمینی را برعهده گرفت. براساس روایت‌های منتشرشده از خلبانان حاضر در عملیات، بابایی روزانه چندین جلسه هماهنگی برگزار می‌کرد و با توجه به تغییر شرایط میدان نبرد، مسیرهای پروازی و اهداف حمله را به‌طور دقیق تنظیم می‌کرد.

در روند اجرای عملیات نیز هواپیماهای نیروی هوایی، تحت نظارت او، مواضع توپخانه‌ای، پل‌های ارتباطی و خطوط پشتیبانی ارتش بعث را بمباران کردند تا امکان پیشروی نیروهای ایرانی فراهم شود. موفقیت‌های مرحله به مرحله عملیات نشان داد که هماهنگی میان نیروهای زمینی و هوایی که توسط فرماندهانی چون بابایی ایجاد شده بود، یکی از مؤلفه‌های اصلی پیشروی سریع رزمندگان در محورهای عملیاتی است.

معمار نوسازی نیروی هوایی/ تحول در قلب آسمان

آسمان شلمچه زیر فرماندهی بابایی

عملیات کربلای ۵ در دی‌ماه ۱۳۶۵ از سخت‌ترین و متمرکزترین عملیات‌های دوران جنگ محسوب می‌شود. در این عملیات، منطقه شلمچه و شرق بصره صحنه درگیری‌های شدید بود و نیروی هوایی نقش پررنگی در پشتیبانی از نیروهای زمینی داشت. بابایی در این مقطع نیز مدیریت طراحی عملیات هوایی را برعهده داشت و از طریق به‌کارگیری پروازهای ارتفاع پایین، تاکتیک‌های فریب و زمان‌بندی دقیق، توانست حملاتی مؤثر علیه مواضع مستحکم دشمن ترتیب دهد.

طبق روایت برخی از خلبانان، یکی از هواپیماهای درگیر که در جریان عملیات هدف قرار گرفته بود، با هدایت لحظه‌به‌لحظه ستاد عملیات و ابتکار عمل بابایی مسیر بازگشت امن پیدا کرد. او در ستاد فرماندهی، اغلب بدون استراحت شبانه‌روزی مأموریت‌ها را بررسی کرده و شخصاً بر اجرای عملیات نظارت می‌کرد؛ رویکردی که میان خلبانان و تیم‌های پشتیبانی به عنوان الگویی از فرماندهی مسئولانه شناخته می‌شود.

طرح بابایی برای عبور ۴۰کشتی تجاری

در اوج جنگ نفتکش‌ها و تهدیدهای گسترده عراق علیه مسیرهای صادرات نفت ایران، منطقه تنگه خورموسی به یکی از نقاط حساس کشور تبدیل شده بود. در سال ۱۳۶۶، بابایی با همکاری گروهی از افسران ستاد نیروی هوایی، طرحی برای ایجاد پوشش هوایی مستمر و اجرای مانورهای فریبنده طراحی کرد تا عبور کشتی‌های تجاری از این منطقه با امنیت بیشتری انجام شود. نتیجه این طرح، عبور موفق حدود ۴۰ فروند کشتی عظیم‌الجثه بود که به دلیل حملات مداوم دشمن، در معرض تهدید مستقیم قرار داشتند. این اقدام از سوی فرماندهی ستاد ارتش مورد تقدیر قرار گرفت و به عنوان نمونه‌ای از تصمیم‌گیری راهبردی نیروی هوایی در دوران جنگ ثبت شد.

سرمایه‌گذاری برای نسل آینده

شهید بابایی از نخستین فرماندهانی بود که ضرورت آموزش و به‌کارگیری خلبانان جوان را به‌صورت منسجم مطرح کرد. او باور داشت که نیروی هوایی باید نسل جدیدی از خلبانان متخصص را برای مأموریت‌های سنگین آماده کند تا توان رزمی کشور در سال‌های پایانی جنگ حفظ شود. نتیجه این سیاست، ورود تعداد زیادی از خلبانان جوان به صحنه عملیات بود که در برخی مأموریت‌های حساس، عملکرد قابل توجهی داشتند.

معمار نوسازی نیروی هوایی/ تحول در قلب آسمان

فرماندهی از دل میدان

یکی از ویژگی‌های متمایز شهید بابایی، نوع حضور او در میدان نبرد بود. با وجود مسئولیت‌های سنگین در ستاد عملیات، همواره تلاش می‌کرد شخصاً در مأموریت‌های هوایی مشارکت داشته باشد. همرزمانش می‌گویند او معتقد بود که فرمانده باید میدان را از نزدیک ببیند تا تصمیم‌های دقیق بگیرد. این رویکرد همچنین باعث می‌شد نیروهای تحت امر اعتماد بیشتری نسبت به تصمیمات عملیاتی او داشته باشند.

خاطرات بسیاری از همرزمان و همکاران او بیانگر روحیه فروتنی و سادگی‌اش است. سردار حسین صفوی، از نزدیکان شهید بابایی، روایت کرده است که او در بسیاری از مواقع با لباس بسیجی در میان نیروها حضور می‌یافت و حتی برای اینکه شناخته نشود، در صف‌های میانی نماز جماعت می‌ایستاد. به گفته وی، این رفتار نه‌تنها موجب افزایش هم‌دلی میان رزمندگان می‌شد، بلکه نشان‌دهنده باور عمیق بابایی به ضرورت هم‌نشینی با نیروها بود.

با مرور نقش شهید عباس بابایی در سال‌های دفاع مقدس، تصویری روشن از فرماندهی به‌دست می‌آید که از یک‌سو به اصول اخلاقی و معنوی پایبند بود و از سوی دیگر، با تصمیم‌های دقیق و برنامه‌ریزی عملیاتی، سهمی جدی در اداره جنگ هوایی داشت. حضور مداوم در میدان، توجه به تربیت نیروهای جوان، مشارکت مستقیم در مأموریت‌های حساس، و طراحی طرح‌هایی که در لحظات سخت جنگ مؤثر واقع شد، او را به یکی از چهره‌های ماندگار نیروی هوایی ایران تبدیل کرده است.

شهید بابایی در ۱۵ مرداد ۱۳۶۶ در حین انجام مأموریت بر اثر اصابت پدافند هوایی دشمن به شهادت رسید، اما کارنامه او همچنان در تاریخ هوانوردی و دفاع مقدس به عنوان نمونه‌ای از مدیریت، شجاعت و تعهد ثبت شده است.

منبع:

_کتاب «پرواز سفید»، داوود بختیاری دانشور، انتشارات سوره مهر

معمار نوسازی نیروی هوایی/ تحول در قلب آسمان